De Vlaamse zangeres Micheline van Hautem (1968) zingt Brel van van Gent tot New York. In 2003 waren haar cd en concertour ‘Songs of Jacques Brel’ een groot succes. Ook een publiek dat Jacques Brel de grootmeester van het chanson niet kende – in 2003 was het 25 jaar geleden dat Brel stierf – reageerde razend enthousiast op de Brelvertolkingen van Micheline van Hautem. Marc Couwenbergh ontmoette haar dat jaar in een café even buiten haar geboorteplaats Gent.
De lange goudblonde haren wapperen in de wind die ook golfjes maakt in de Leie even buiten Gent. Ondanks de hoge hakken van haar laarzen loopt Micheline van Hautem met gezwinde pas over het smalle pad langs het riviertje. Hier vlakbij werd ze geboren 35 jaar geleden. Nu is ze er slechts even op bezoek, want sinds vijf jaar is New York haar woonplaats. Ze wijst op een rij hoge wilgen en de groene velden. “Als je een beetje ouder wordt, ga je de natuur meer appreciëren. De stad trouwens ook. Eigenlijk ga je alles meer appreciëren. Ik leid twee levens, maar de balans is fantastisch. New York is een bruisende stad. Hier is het zo heerlijk stil. Als ik een auto hoor, kijk ik op. Hier komt nooit iemand. Ik ben niet echt een stadsmeisje en niet echt een buitenmeisje. Ertussen in.”
Kruispunt
Vijf jaar geleden verliet Micheline van Hautem het vlakke Vlaanderland en ging naar New York. “Ik was aan een kruispunt gekomen. Ik had geen zin meer om in België iets op te bouwen, een relatie noch werk, noch in de muziek. Ik ben ook een beetje voor de liefde naar New York gegaan. Ik had er iemand leren kennen. Die liefde is nu niet meer, maar ik ben nog steeds in New York. Het feit dat ik daar kan leven van de muziek vind ik op zich al een prestatie. Iedere dag kan ik me er voeden met de energie en de mogelijkheden die de stad me geeft. Het leven dat ik daar opzuig, dat komt er uit in de concerten.”
Haar muzikale carrière begon met een talentenjacht toen ze 14 jaar was. De organisatoren waren de latere makers van K3. “Het was een heel goede ploeg. Er was iemand met goed gehoor van stemmekes. Zo werd mijn eerste groepke geboren. Later is het uiteengevallen wegens verschillende dromen.”
Ze ging verder: zong, speelde dwarsfluit en gitaar in verschillende bands, maar de grote doorbraak bleef uit. “We zouden een plaat gaan maken, maar ons contact bij de platenmaatschappij kon zijn baas niet overtuigen. Dat was in 1998. Dat was ook de tijd dat mijn relatie met de drummer van de groep uit elkaar begon te groeien. En mijn job bij de radio werd vervangen door een computer. Ik besloot naar New York te gaan. Ik moest eens gaan zien wat ik waard was. En als ik het niet deed, wilde ik er later geen spijt van hebben.”
Mich-en-Scène
Het grote succes mocht dan uitgebleven zijn, Micheline van Hautem was niet onopgemerkt gebleven binnen de muziekwereld. De organisatoren van de herdenking van de twintigste sterfdag van Brel in 1998 vroegen haar om Brel te zingen in een tournee door België, Engeland en Schotland. In Londen kreeg ze voor haar Brelvertolking onmiddellijk een award. De basis voor Mich-en-Scène was gelegd. De Antwerpse accordeonist en pianist Frederique Caelen maakte ook deel uit van het Brelproject en op een festival in Polen ontmoette Micheline de Nederlandse gitarist Frank en bassist Bob. Mich-en-Scène was compleet. Ze maakten een start met een bescheiden aantal optredens in kleine zalen. De Nijmeegse producer Wout Pennings van Bones Records bracht in 2001 de eerst Mich-en-Scène cd met Brel songs uit.
Eurythmics
Hoe belangrijk Brel voor haar zou zijn, kon ze destijds niet bevroeden. “Mijn grote idool was de zangeres Annie Lennox van de groep Eurythmics. De manier waarop die op het podium stond. Heel mannelijk van uiterlijk, en dan kwam daar een heel vrouwelijke, warme, fantastische stem uit.” Pas toen haar eerste vertolkingen van Brel indruk maakten, ging ze zich in hem verdiepen. “Toen ben ik de songs van Brel echt gaan bestuderen. Ik kende Brel van de radio. Platen van hem hadden we thuis niet. Ik moest het woordenboek erbij hebben, want Brel gebruikt een Frans dat niet alledaags is. De kracht van Brel is om alledaagse gevoelens, universeel te maken. Hoe hij de woorden kiest is fantastisch. Hij is een dichter. De kleuren die hij gebruikt. Ik ben vooral een fan van Brel als schrijver. Ik heb altijd mijn Brelboek bij me.” Dat blijkt een schrift te zijn waarin ze de vertalingen van Brelliederen opschreef plus de nodige aantekeningen . Een van haar meest favoriete Brelliederen is ‘Les Marquises’ waarin Brel op een fijnzinnige wijze afrekent met de bourgeoisie waartoe hij zelf behoorde. Voor wie het Frans niet machtig is, is het echter lastig om de meerdere uitleg die de teksten volgens haar bevatten, te doorgronden.
‘Schuurt’
Voor Nederlandstaligen is de poëet en zanger Brel makkelijker te horen in het in het Vlaams geschreven ‘Marike’: “Schúúrt het zand over mijn land, mijn platte land, mijn Vlaanderland”, zingt Micheline. “Schuuurt”, herhaalt ze en trekt haar rechterhand in een trage, maar toch felle beweging over de linker. “Iemand zei me eens dat ‘schuurt’ het mooiste woord was uit het hele concert.”
Zo vertrouwd als Micheline van Hautem is met de liedjes van Brel is, over de persoon Brel weet ze weinig. “Ik heb wel een paar boeken over Brel gelezen, maar ik het onthoud het niet. Het blijft niet hangen. Ik ben blijkbaar meer geïnteresseerd in zijn liedjes, de teksten en de muziek dan in zijn leven. Dat is ook wat er van hem overblijft.” Ze bezocht wel de expositie over Brel in Brussel, samengesteld door de dochter van Brel en zijn vrouw, ter gelegenheid van het Brel jaar 2003 onder de titel: ‘Brel – Het recht om te dromen’.
“Ik was enorm onder de indruk. Ik had echt kippenvel”, zegt Micheline van Hautem. “Dat thema is voor mij actueel. Brel zegt: tot je twintigste droom je. Daarna word je niet meer geacht te dromen. Maar het gaat erom om je dromen te verwezenlijken. Je moet iets hebben om van te dromen. Je moet ook geen schrik hebben om te dromen. Dat is het grootste obstakel: uw eigen sabotage. Je moet jezelf niet tegenhouden. Je moet geen schrik hebben om je dromen te proberen te verwezenlijken. Ik heb altijd gedroomd om zangeres te zijn. Ik heb altijd gezongen, in de tuin op de schommel voor de hele buurt. Iedereen heeft mij horen dwarsfluit studeren. Uw dochter oefent goed. En zie, ik ben er. Ik kan nu sterven.” Ze lacht. “Dat is toch niet zoveel mensen gegeven.”
‘Mevrouw Brel’
“Als Brel nog had geleefd? Ik weet niet hoe hij het zou vinden wat we doen. Ik maak een eigen wereld van wat Brel creëerde.” Over hoe Brel te zingen, is voor haar nooit een vraag geweest. “Het is gewoon zo gekomen.” “Ik heb er niet zoveel over nagedacht”, voegt ze er zachtjes aan toe. Dat Brel een man was en zij een vrouw heeft haar ook nooit belet aan zijn liederen te beginnen. “Ik kan toch ook van een vrouw houden, van Marike.” Dat er mensen zijn die zeggen dat je van Brel af moet blijven, is niet haar zorg. “Er zullen altijd wel mensen zijn die vinden dat je iets niet moet doen. Ik denk liever aan alle duizenden mensen die dankzij Mich-en-Scène het repertoire van Brel hebben leren kennen. Dat is een goede daad.”
Het verwijt dat het makkelijk scoren is met beroemde songs, wijst ze van de hand. Evenmin beschouwt ze zich ‘meisje Brel’, laat staan ‘mevrouw Brel’. “Ik denk dat we iets gemaakt hebben, waarvan Brel de basis is, maar dat toch voldoende van het origineel afwijkt. De songs zijn de basis, maar we moeten ons zelf niet wegcijferen. We doen er tenslotte wel iets mee. Het gaat om Brel en om Mich-en-Scène. Mich-en-Scène geeft elkaar de kans om te schijnen op het podium. Zij mij. Ik hen. Frederique Frank, Bob Frank. Dat is echt een gave. Een synergie te vinden. Allemaal voor hetzelfde te willen gaan. Het repertoire van Brel neemt een even groot deel in als de interpretatie. En dat zonder hooghartig te willen klinken. Het is belangrijk om nederig te blijven.”