IJshaar – een zeldzaam natuurverschijnsel. Op een winterochtend op de Hoge Veluwe zag ik het ineens. Helder witte sneeuw op een dode tak op de grond? Maar zo plaatselijk kan een sneeuwbui niet zijn! Is het dan rijp? Maar waarom dan alleen op die ene tak?  Het bleek ijshaar – een zeldzaam natuurverschijnsel.

IJshaar – een zeldzaam natuurverschijnsel

Het is zondagochtend, 21 januari 2018, iets over 11 uur in de ochtend. Ik ren over de Hoge Veluwe. De zon schijnt. De temperatuur is een paar graden onder nul. Gisteren was het minder koud, maar mistig. De bossen bleven de hele dag een compositie in grijs. Nu kleurt alles in talloze variaties van bruin en groen. De hemel is nagenoeg strak blauw.

IJskoud

Plots schittert er tussen de bomen door op de grond helder wit. Sneeuw?  Maar dat kan toch eigenlijk niet. Zo plaatselijk.  Plastic is het zeker niet. Papieren tissues ook niet. Het wit heeft de uitstraling van iets ijskouds. Ik verlaat het pad en stap voorzichtig door de bladeren en takken naar het wit toe. Dichterbij lijkt het nog meer op sneeuw. Maar dan een kronkelende rups van sneeuw.

Engelenhaar

Ik kniel neer. Met mijn neus bijna op het wit, uit ik een kreet van verbazing. Ik weet niet wat ik zie. Engelenhaar?! Duizenden ragfijne, twinkelende draden! Ze golven en krullen alsof ze door een krultang zijn gehaald. Fascinerend! Maar wat is dit?

Geheimzinnig wit

Het wit heeft niet de gewone ijskristalstructuur zoals rijp op takken. Soms zijn de dunne draden samengeklonterd, maar de draadstructuur blijft herkenbaar. Voorzichtig maak ik foto’s van dit geheimzinnige wit. Dit heb ik nooit eerder gezien. En toch kwam ik als kind al iedere week in het bos.

Dood hout

Verderop schittert nog meer wit. Op een omgevallen en gespleten boomstam strekt het wit zich bijna een meter uit. Blijkbaar ‘groeit’ het wit alleen op dood hout. De witte draden hangen als sierlijk haar naar beneden. Maar soms reiken ze zelfs omhoog.

Schimmel

Ik app een foto van het witte fenomeen naar een zwager die nog meer thuis is in de natuur. Het moet een schimmel zijn, is zijn reactie. De structuur van de draden is die van een schimmel. Een schimmel? Het maagdelijk wit associeer ik niet direct met een schimmel. ‘Schimmels’ klinkt in onze oren niet positief. Maar dat is natuurlijk onzin. Juist schimmels zijn fascinerend leven.

IJshaar – een zeldzaam natuurverschijnsel

Uiteindelijk levert internet het volledige antwoord. Het is ijshaar! Een zeldzaam natuurverschijnsel. Het wordt ook wel genoemd ‘de baard van koning winter’. In dood en nat loofhout groeien schimmels. In zijn stofwisseling scheidt de schimmel water af. Dat water wordt door het hout heen naar buiten geperst. En dan, als de omstandigheden geschikt zijn, bevriest het waterstraaltje tot een ijshaar.

De baard van koning winter

Dat  ijshaar, of de baard van koning winter, zeldzaam is, komt omdat de omstandigheden meestal niet de juiste zijn. Het moet vriezen, maar ook weer niet teveel. Als het kouder wordt dan -4 graden vertraagt de schimmel zijn groei. De stofwisseling komt dan nagenoeg stil te liggen. Dus wordt er geen water afgescheiden.

Luchtvochtigheid

De andere cruciale factor is de luchtvochtigheid. Als de lucht droog is, verdampt het water zodra het buiten het hout komt. Dus de atmosfeer moet behoorlijk met waterdamp verzadigd zijn. Dan zullen de dunne straaltjes water niet verdampen. Dan krijgen ze de kans te bevriezen. Maar ja, met vorst is de lucht meestal droog.

Vorst en nat

IJshaar vereist vocht en een beetje vorst. En dat klopt. Deze ochtend is het 1 of 2 graden onder nul. Gisteren was het de hele dag mistig. Ook al is het vanacht licht gaan vriezen, de luchtvochtigheid is hoog gebleven. De ideale, maar tamelijk unieke, omstandigheden voor de vorming van ijshaar.

IJshaar – een zeldzaam natuurverschijnsel

De kans dat ijshaar, of de baard van koning winter, ontstaat is klein. En als het er is, duurt dat meestal niet lang. Zodra de zon op het ijshaar schijnt, smelt het. Of sublimeert het. Dan verdampt het direct. Het ijshaar is ook bijzonder teer. Als je het aanraakt, smelt en verdwijnt het.